مقامات رسمی در حوزه‌ سلامت به طور جدی در مورد شدت تهدیدهای ناشی از مقاومت به داروهای ضد میکروبی هشدار داده‌اند. سازمان جهانی بهداشت هشدار داده که مقاومت به داروهای ضد میکروبی، یکی از بزرگ‌ترین عوامل تهدیدکننده‌ سلامت جهانی، امنیت غذایی و درمان است. چه اقداماتی باید به منظور حل این بحران در دستور کار قرار بگیرند؟

چرا باید چهارمین شرکت داروسازی بزرگ دنیا، با درآمد سالانه‌ ۴۹ میلیارد دلار، برنامه آنتی­بیوتیک خود را متوقف کند؟ نوارتیس (Novartis) اولین شرکتی نیست که پروژه‌ تحقیقاتی خود را بر روی داروهای ضد میکروبی متوقف کرده است. بسیاری از شرکت­های دیگر نظیر بریستول – مایرز اسکوئیب (Bristol-Myers Squibb) و آسترازنکا (AstraZeneca) نیز با تصمیمات مشابه، تحقیقات خود را متوقف ساخته‌اند. حتی ایلای لی‌لی (Eli Lilly and Company)، یکی از اولین شرکت­های تولیدکننده‌ پنی­سیلین در دهه‌ ۱۹۴۰، نیز به تحقیقات خود پایان داده است. این شرکت برای دهه‌های متمادی، آنتی­بیوتیک­های پرفروشی نظیر ونکومایسین، اریترومایسین، کفلکس (Keflex) و سکلور (Ceclor) را تولید کرده بود.

حال سؤال این است که با توقف تولید داروهای ضد میکروبی توسط شرکت­های بزرگ داروسازی، چه کسی آنتی‌بیوتیک‌های جدید تولید خواهد کرد؟

از دیدگاه دکتر جن لیدز (Jenn Leeds)، مدیر اجرایی و رئیس بخش تحقیقات آنتی­باکتریال در NIBR، گروه­های مختلفی وجود دارند که می­توانند نقش کلیدی در کشف و توسعه‌ آنتی­بیوتیک­های جدید داشته باشند. او توضیح می‌دهد: "گروه­های دانشگاهی می­توانند با اعتبارسنجی هدف، توسعه روش­هایی برای غلبه بر مقاومت و مکانیسم دفع آنتی‌بیوتیک توسط باکتری، بهره‌گیری از ترکیبات شیمیایی جدید، رویکردهای نوین در حوزه‌ تولید دارو؛ و روش‌هایی برای ایجاد حس رضایت در بیمار، کمک بزرگی را در این زمینه ارائه دهند. بنگاه‌های کوچک و متوسط (SME)  نیز می­توانند با توسعه و اعتبارسنجی روش­هایی برای پیشبرد کارآزمایی‌های پیش­بالینی، یاری‌گر باشند."

شرکت‌های کوچک، نقش مهمی در غلبه بر مقاومت آنتی‌بیوتیکی ایفا خواهند کرد. شرکت­هایی نظیر وارپ درایو بایو (Warp Drive Bio)، انتاسیس (Entasis)، نبریوا (Nebriva)، سیمسل سوریج (Symcel Sveridge) و ملینتا (Melinta)، در حال توسعه‌ درمان‌های نوین مبتنی بر آنتی‌بیوتیک هستند. این شرکت­های دارویی علاوه بر توسعه‌ ترکیبات جدید، در حال بررسی روش­های نوین در زمینه مقاومت به داروهای آنتی­بیوتیک و تغییر آن‌ها برای درمان بهتر بیماری­های عفونی می­باشند.

AMF یک سازمان غیرانتفاعی مستقل است که هدف آن اعمال تغییرات در حوزه‌ تمرکز شرکت­های داروسازی است. یکی از روش­های AMF برای رسیدن به هدف خود، استفاده از ابزاری مستقل و عمومی به نام "معیار مقاومت ضد میکروبی" (Antimicrobial Resistance Benchmark) بوده، که مشخص می­کند شرکت­ها به هنگام ساخت داروهای ضد میکروبی، چگونه نیازهای تعریف شده توسط CDC و WHO را در حیطه‌ کاری خود در نظر می­گیرند. این معیار نشان داد که برخی از شرکت­های بزرگ دارویی، هنوز از قوانین تبعیت می‌کنند. شرکت­های گلاکسواسمیت­کلاین (GSK)، مرک (Merck)، فایزر (Pfizer)؛ و جانسون و جانسون (Johnson & Johnson)، جزو شرکت­هایی هستند که هنوز هم بر تعهد خود برای بررسی و توسعه داروهای آنتی­بیوتیک، باقی مانده­اند.

نوارتیس در عین متوقف‌سازی برنامه‌ تحقیق و توسعه خود در این حوزه‌، به دنبال گروه­هایی برای ادامه‌ و توسعه‌ پروژه­های در حال اجرای خود هست. دکتر لیدز افزود: "داروهای ضد میکروبی باید در دسترس بیماران قرار بگیرند. ما تلاش خود را می­کنیم تا با شناسایی شرکایی به جز نوارتیس، برنامه‌ی خود را پیش ببریم."

غلبه بر چالش مقاومت به آنتی‌بیوتیک

مقاومت آنتی­بیوتیکی یک تهدید جهانی برای جمعیت کل دنیا است. راه‌­حل­‌ها ساده نیستند و نیاز گسترده­ای برای کشف روش­های جدید وجود دارد که رؤسای سازمان­های غیردولتی می­خواهند در کمترین زمان ممکن، به آن دست پیدا کنند. سازمان­ها و صنایع علوم و پزشکی، باید برای کاهش تهدید جهانی مقاومت آنتی­بیوتیکی که در حال افزایش است، نهایت تلاش و حمایت خود را داشته باشند. وب‌سایت GEN، در گفت‌وگویی با دکتر جسپر دکتر اریکسون (Jesper Ericsson) -بنیان‌گذار شرکت Symcel Sveridge- روش‌های مقابله با این بحران را جویا شده است.

GEN: چرا سازمان سلامت جهانی، مقاومت به آنتی­بیوتیک را به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات نسبت به سلامت و توسعه در نظر گرفته است؟

دکتر اریکسون: زیرا وقتی آنتی­بیوتیک­ها هیچ تأثیری در درمان نداشته باشند، عفونت­های معمول که قبلاً چندان آسیب‌زا نبودند، می­توانند شکل بسیار خطرناک و حتی کشنده پیدا کنند. وقتی که باکتری­های بسیار بیشتری نسبت به آنتی‌بیوتیک­ها مقاوم شوند، مرگ و میر به علت عفونت و نیز هزینه­های بیمارستان افزایش بسیاری خواهد داشت. این وضعیت بحرانی است و اکنون سالانه ۲.۵ میلیون نفر به علت همین مقاومت باکتری­های مختلف، به عفونت دچار می‌شوند. در نتیجه، این مسئله هم‌اکنون به مرگ سالانه‌ ۴۸ هزار نفر در اروپا و ایالات متحده منجر می­شود.

GEN: چالش­های بزرگی که بخش سلامت اکنون با آن‌ها مواجه است؛ چه مواردی هستند و صنایع علوم زیستی و دیگر بخش­ها چگونه می­توانند راه­حل‌های جدیدی در این زمینه کسب کنند؟

دکتر اریکسون: مقاومت به آنتی­بیوتیک مسئله­ای است که راه­حل ساده­ای ندارد و بسیار پیچیده بوده و نیازمند همکاری و مشارکت بین شرکت­های تولیدکننده‌ آنتی­بیوتیک، شرکت­های تشخیصی، سلامت، دولت­ها و سازمان‌های جهانی است. اقدامات متمرکزی برای غلبه بر این چالش باید انجام شود که از بین آن‌ها می­توان به کاهش مقدار مصرف آنتی‌بیوتیک در بیمارستان­ها، کشاورزی و درمان اولیه اشاره کرد. اما همین کاهش مصرف استفاده از آنتی­بیوتیک­ها نیز به تنهایی کافی نیست. هم‌اکنون نیاز ضروری به آنتی­بیوتیک­های جدید، برای درمان عفونت­های باکتریایی مقاوم در برابر درمان وجود دارد. مشکل کلیدی این است که در حال حاضر هیچ آنتی­بیوتیک جدیدی در دست توسعه نیست.

GEN: چه مواردی برای توسعه‌ داروهای ضد میکروبی جدید مورد نیاز است؟

دکتر اریکسون: از نظر اقتصادی، ساختارهای مالی جدید برای توسعه‌ آنتی­بیوتیک­ها مورد نیاز هستند؛ ولی اکنون در بسیاری از موارد، توسعه و ساخت آنتی­بیوتیک­های جدید از نظر اقتصادی، توجیهی ندارند. دلایل متعدد ولو متناقضی برای این مسئله وجود دارد. مشکل مقاومت آنتی­بیوتیکی، موجب شده که شرکت­ها با این چالش مواجه شوند که با توسعه‌ آنتی‌بیوتیک­های جدید، این داروها نیز ممکن است به سرعت اثربخشی خود را از دست بدهند. این دلیل همراه با این واقعیت که پزشکان نیز برای اثربخشی بیشتر، کم‌ترین میزان داروی جدید را تجویز می‌کنند، موجب شده که شرکت­ها از نظر اقتصادی با مشکل مواجه شوند.

GEN: وضعیت درمان در سوئد و کشورهای عضو اتحادیه‌ اروپا، چگونه است؟

دکتر اریکسون: کمبود آنتی­بیوتیک­های جدید به این مفهوم است که پزشکان در بیمارستان­ها مجبورند از همین آنتی‌بیوتیک­های موجود استفاده کنند. وضعیت درمان در سوئد تا حدی وضعیت بهتری دارد. سطح مقاومت باکتری‌ها با این که زیاد نیست، اما در حال افزایش است. وضعیت درمان در بخش‌های جنوبی اروپا وخیم‌تر است و باکتری­ها مقاومت بیشتری از خود نشان می­دهند. در بسیاری از موارد هیچ‌یک از آنتی‌بیوتیک‌ها اثربخشی چندانی نشان نمی‌دهند. داروی کولیستین (colistin) به عنوان آخرین راه­حل آنتی­بیوتیکی مورد استفاده قرار گرفته است.

GEN: هم‌اکنون که روش­های درمانی اختصاصی‌تری برای استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های اثربخش مورد نیاز است، چه گزینه­های دیگری وجود دارد؟

دکتر اریکسون: برای درمان عفونت­هایی که باید آخرین رده‌ از آنتی­بیوتیک‌ها مورد استفاده قرار بگیرد، اغلب ترکیبی از آنتی­بیوتیک­ها استفاده می­شود. این کار اجازه می‌دهد آنتی­بیوتیک­هایی که هم‌چنان اثربخشی خود را حفظ کرده‌اند، دوباره مورد استفاده قرار بگیرند. مشکل کنونی، شناسایی آنتی­بیوتیک­های ترکیبی صحیح برای استفاده است. امروزه، متخصصین بهداشت و درمان راه بسیار دشواری را برای شناسایی بهترین ترکیب درمانی دارند؛ چرا که هیچ‌گونه روش استانداردی برای این کار وجود ندارد. در حال حاضر، نیاز اساسی به درمان‌های شخصی‌سازی شده‌ای وجود دارد که در آن، نوع آنتی‌بیوتیکی که باید مورد استفاده قرار بگیرد، برای پزشک کاملاً مشخص است.

GEN: رویکرد گرماسنجی متابولیکی -به عنوان بخشی از برنامه‌ افق ۲۰۲۰- چگونه توانست بودجه‌ بسیار بالایی را به منظور پیشبرد کارآزمایی‌های بالینی از اتحادیه‌ اروپا دریافت کند؟

دکتر اریکسون: ابزارهای آزمایشگاهی مبتنی بر سلول که می­توانند متابولیسم سلولی را به صورت دقیق و آنی اندازه‌گیری کنند، هم‌اکنون در دسترس قرار گرفته‌اند. این موارد از معدود روش­های موجود هستند که می­توانند ترکیبات آنتی‌بیوتیکی فعال در دفع باکتری­های مقاوم را شناسایی کنند. روش گرماسنجی امکان آزمایش دقیق­ و سریع ترکیبات آنتی­بیوتیکی را به منظور شناسایی ترکیب صحیح فراهم می‌کند. شناسایی ترکیب درست نیز به اثربخشی بیشتر درمان علیه باکتری عامل عفونت می‌انجامد.

GEN: مزایای استفاده از درمان­ ترکیبی در برابر باکتری­های مقاوم چیست؟

دکتر اریکسون: مزیت اصلی درمان ترکیبی این است که این روش باعث می­شود باکتری نتواند در برابر درمان مقاومت کسب کند. ترکیب دو آنتی­بیوتیک حتی می­تواند دوره‌ عفونت را در مواردی که میزان مرگ و میر بالاتری دارند، کاهش دهد. هم‌چنین، روش ترکیبی در معالجه‌ عفونت­های شدیدی که عواقب بسیار بدتری برای بیمار و جامعه دارند، آمار مرگ و میر را کاهش داده است.