معرفی

کشور آفریقای جنوبی، جنوبی ترین کشور در قاره‌ی آفریقاست که نزدیک به 57 میلیون نفر جمعیت دارد. در فضای اقتصاد کلان آفریقای جنوبی تلاش می‌کند تا به یک کشور برای حضور رقابت جهانی خصوصا در زمینه‌ی زیست‌فناوری صنعتی و کشاورزی تبدیل شود. در سال 2013 سند اقتصاد زیستی آفریقای جنوبی تهیه و تنظیم گردیده‌است. این کشور به دنبال این است تا از طریق اقتصاد زیستی شغل پایدار ایجاد کند، امنیت غذایی را بهبود بخشد و از یک اقتصاد مبتنی بر کربن به سمت اقتصاد سبز حرکت کند. لازم به ذکر است که زیست‌فناوری در آفریقای جنوبی حوزه جدیدی نیست. این کشور در بین 14 کشور بزرگ بر اساس سطح زیر کشت محصولات تراریخته قرار دارد و از نظر تنوع زیستی در جایگاه سوم جهان قرار دارد. آفریقای جنوبی حدود 10 درصد از گونه‌های گیاهی و 15 درصد از گونه‌های دریایی ساحلی دنیا را داراست.

استراتژی اقتصاد زیستی کشاورزی

کشور آفریقای جنوبی یک کشور نیمه خشک است و فقط 13 درصد از زمین‌های آن قابل کشاورزی است. 14 درصد از جمعیت کشور در معرض عدم امنیت غذایی قرار دارند. 49 درصد از خروجی در کشاورزی سهم حیوانات است. آفریقای جنوبی به دنبال همکاری با همسایگان خود در جنوب آفریقا است تا از این طریق به زمین‌های قابل کشت و آب بیشتر دست یابد.

اهداف اصلی استراتژی اقتصاد زیستی مرتبط با کشاورزی، تقویت نوآوری علوم زیستی کشاورزی برای اطمینان از امنیت غذایی، بهبود تغذیه و سلامت و همچنین ایجاد شغل، گسترش و شدت‌دادن به تولید و استقرار کشاورزی پایدار است. کشاورزی اولیه[1] تقریبا 2.5 درصد از GDP و صنعت وابسته به کشاورزی تقریبا 12 درصد از آن را در بر می‌گیرد. آفریقای جنوبی مقدار مناسبی غذا در مقیاس ملی تولید می‌کند، اما عدم امنیت غذایی به صورت گسترده وجود دارد. این کشور دارای ذرت، نیشکر، شراب و صنعت درختان برگ‌ریز[2] است. اخیرا تعدادی از شرکت‌های محلی به دنبال تجاری‌سازی آفت‌کش‌های زیستی، تولید و رهاسازی محصولات جدید نوآورانه و فناوری‌های پس از برداشت[3] هستند.

بازیافتن ارزش محصولات کشاورزی بومی همراه با تقاضای مصرف‌کننده برای محصولات طبیعی، فرصتی را برای آفریقای جنوبی جهت بهره‌برداری از تنوع زیستی و به دست آوردن بازارهای گوشه[4] فراهم آورده‌است. به منظور حرکت از استراتژی‌های کوتاه‌مدت به سمت استراتژی‌های میان مدت، فعالیت‌های زیر تعریف شده‌است :

ü      ایجاد یک کمیته هماهنگی برای توصیه‌های مشورتی و نظارت بر نوآوری در کشاورزی(میان دولت، دانشگاه و صنعت)

ü      ایجاد شبکه‌ای از هاب‌های نوآوری کشاورزی که انتقال تکنولوژی و گسترش آن را بهبود دهند. این هاب‌ها به مانند یک کاتالیزور برای بهبود جمعی تولید، فرآیندهای کشاورزی و بازاریابی توسط کشاورزان، دانشمندان و نوآوران عمل می‌کنند.

ü      بهبود محصولات کشاورزی در برابر تنش‌های زنده و فیزیکی مرتبط با تغییرات آب و هوایی

ü      نوآوری در فرآیندهای کشاورزی[5]

ü      ایجاد پلتفرم­های کلاس بین‌المللی به منظور تحقیق و توسعه و تولید واکسن‌های حیوانی

ü      نوآوری در تولید انرژی از محصولات کشاورزی

ü      کنترل زیستی و کودهای زیستی (این کشور از تعدادی از شرکت‌های خصوصی زیست‌فناوری تولید کننده محصولات کنترل زیستی مانند آفت‌کش‌های زیستی، تنظیم‌کننده‌ی رشد گیاه و کود زیستی حمایت می‌کند.)

ü      ایجاد مهارت‌ها و ظرفیت‌های ارزشمند برای فعال‌کردن نوآوری کشاورزی[6] (ایجاد یک سیستم مشوق برای توسعه‌ی مهارت‌های کلیدی مانند پرورش گیاه[7]، اگرونومیک[8]، فیزیولوژی گیاه[9]و بایومتری[10] در آموزش کشاورزی)

توسعه‌ی واکسن‌های حیوانی در این کشور پتانسیل صرفه‌جویی میلیاردها دلار را به وجود آورده‌است. شیوع بیماری تب برفکی[11] در گاو و آنفولانزا در شترمرغ آسیب‌های چند صد میلیارد دلاری به صادرات این کشورر وارد کرده‌است و تهدیدی جدی در برابر اشتغال است. بیماری اسب آفریقایی نیز یک معضل رو به رشد است. واکسن‌های مقرون به صرفه حیوانات و پرورش حیوانات بومی مقاوم‌تر به طور قابل توجهی مورد توجه است.

استراتژی اقتصاد زیستی سلامت

بخش مهمی از استراتژی اقتصادی زیستی سلامت کشور آفریقای جنوبی، منطبق بر طرح اهداف توسعه‌ی هزاره[12] سازمان ملل متحد است. بسیاری از داروهای محلی تولید‌شده، از جمله ژنریک‌ها، از طریق واردات مواد دارویی فعال تولید می‌شوند که این موضوع اثری منفی بر اقتصاد زیستی آفریقای جنوبی دارد. در سال 2011 ارزش بازار دارویی آفریقای جنوبی تقریبا 4 میلیارد دلار بوده‌است. حجم بازار این بخش و تراز منفی تجارت آن مهم‌ترین مولفه‌های اقتصاد زیستی حوزه سلامت است. واردات دارویی آفریقای جنوبی در سال 2011 تقریبا 15 میلیارد دلار و صادرات واکسن‌ها و داروها حدود 2 میلیارد دلار بوده‌است. صنعت تشخیص نیز تقریبا 7 میلیارد دلار ارزش داشته‌است.

نقاط قوت موجود در اقتصاد زیستی سلامت آفریقای جنوبی :

1)       بزرگ‌ترین بازار HIV در دنیا

2)      صنعت توسعه‌یافته در ژنریک‌ها

3)     بهبود مدیریت زنجیره‌ی تامین ژنریک‌ها که فرصت‌هایی را برای تولید محلی ایجاد می‌کند.

4)      استفاده از زنجیره گیاهی و ارگانسیم‌های منحصر‌به‌فرد برای درمان‌های جدید و پلتفرم‌های تولید

5)     برخورداری از علم نوین، تنوع زیستی و سیستم دانش بومی

6)     محققین تراز جهانی علوم بالینی و چارچوب قوانین رقابتی

7)     محققین تراز جهانی در علوم بنیادین، دارو و تشخیص و سیستم‌های دارو رسانی

8)     سرمایه‌گذاری قابل توجه در حوزه واکسن

نیازهای آفریقای جنوبی برای توسعه و پر کردن فاصله‌های موجود عبارتند از:

1)       سرمایه‌گذاری در توسعه‌ی نیروی انسانی

2)      توسعه‌ی همکاری‌های استراتژیک برای انتقال مهارت‌ها و تقویت فعالیت‌های اکتشافی، توسعه‌ای و پیش ‌بالینی[13]

3)     سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تحقیق و توسعه‌ی جدید و معتبر

4)      بهبود میزان پاسخگویی نهادهای نظارتی و توسعه‌ی قوانین مناسب برای داروهای متداول و سنتی آفریقا

5)     سرمایه گذاری تحقیق و توسعه بر روی داروها، واکسن‌ها، حوزه تشخیص و تجهیزات پزشکی جدید

6)     هماهنگی و ساده‌سازی فعالیت‌های توسعه‌ی خطوط تولید

سیستم ملی آفریقای جنوبی در نوآوری سلامت شامل توسعه‌ی سه بخش زیر است:

1)       داروها، واکسن‌ها، تشخیص‌ها و تجهیزات پزشکی جدید

2)      تکنیک‌های جدید در مهندسی فرایند و تولید

3)     روش‌ها و سیاست‌های جدید در سیستم سلامت و خدمات شامل فهم دقیق نسبت به رفتار سلامت انسان

مهمترین استراتژی‌های آفریقای جنوبی در بخش سلامت عبارتند از:

ü      توسعه‌ی درمان‌های بهبود یافته و سیستم‌های دارورسانی برای بیماری‌های اولویت‌دار

ü      توسعه‌ی واکسن‌ها و محصولات بیولوژیک جدید و بهبود یافته

ü      توسعه‌ی تشخیص‌های بهبود یافته (تشخیص سریع خصوصا در مناطق فقیرنشین برای تشخیص HIV، TB و سایر بیماری‌های پر بار)

ü      توسعه‌ی تجهیزات پزشکی (در حال حاضر بین 80 تا 90 درصد تجهیزات پزشکی آفریقای جنوبی وارداتی است)

ü      تقویت تحقیقات بالینی داخلی (با توجه به شدت بیماری‌ها در این کشور، بسیاری از شرکت‌های چندملیتی و سازمان‌های پژوهش بالینی بین‌المللی، آزمایشات بالینی خود را بر روی داوطلبان آفریقای جنوبی انجام می‌دهند)

ü      ایجاد کارخانه‌های تولیدی (خاصه در تولید دارو)

استراتژی‌های اقتصاد زیستی صنعتی

رویکرد اصلی آفریقای جنوبی، حرکت از تولید بر مبنای مواد نفتی به سمت تجدیدپذیر است. طبق بررسی‌ها و نتایج اعلام‌شده در این کشور، زمینه‌های اصلی تحریک و تهییج اقتصاد زیستی صنعتی عبارتند از توسعه‌ی سویه برای تولید مواد مهم بر پایه‌ی زیستی، سیستم‌های میزبان برای بیان آنزیم، تکنولوژی‌های تخمیر(SSF و submerged)، مهندسی متابولیک و ژنتیک، بیولوژی پرتوان[14]، بیوانفورماتیک و فرایند‌های بازیابی پایین‌دست صنعت هستند. رئوس استراتژی‌های زیست‌فناوری صنعتی در آفریقای جنوبی عبارتند از:

1) تقویت و توسعه‌ی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های تولید زیستی: در حال حاضر تولید به روش زیستی در آفریقا‌ی جنوبی محدود است و همین موضوع انتقال تکنولوژی از شرکت‌های بین‌المللی فعال در داخل کشور و گروه‌های تحقیقاتی و همچنین حمایت از طرح‌های توسعه‌ای که این فناوری‌های را برای استفاده‌ی محلی آماده می‌سازد، مورد توجه قرار داده‌است. فعالیت در حوزه‌ی کاتالیست‌های زیستی به عنوان عامل اولیه در پروسه‌های زیستی، نقطه‌ی تمرکز اول این کشور خواهد بود.

2) تقویت قابلیت‌های محلی فرایندهای زیستی

3) توسعه‌ی بیوریفاینری‌های یکپارچه از مواد اولیه‌ی زیست‌پایه

4) تقویت، توسعه و نوآوری در فاضلاب‌ها: آفریقای جنوبی هم‌اکنون دارای تخصص جهانی در تحقیقات فاضلاب در دانشگاه‌ها، شوراهای پژوهشی و بازیگران اصلی صنعتی است.

5) تقویت تحقیق، توسعه و نوآوری در ضایعات جامد: کاربردهای زیست‌فناوری در این کشور در این حوزه به قرار زیر است:

ü      ایجاد سیستم‌های حلقه بسته با استفاده از میکروارگانیسم‌ها

ü      جمع‌آوری گازهای دفن زباله برای گرمایش، برق و منبع جایگزین سوخت

ü      استراتژی تبدیل ضایعات به انرژی

ü      استفاده از جریان‌های فاضلابی برای تولید و سایر کاربری‌ها

ü      استفاده مجدد و بازیافت زباله‌های الکترونیکی و بازیابی اجزای مرتبط با آن

فرصت‌ها و نقاط قوت

1)       صنعت مواد شمیایی نقش پررنگی در اقتصاد زیستی آفریقای جنوبی ایفا می‌کند. این صنعت در سال 2010 بین 4 تا 5 درصد از GDP  این کشور را در بر گرفته‌است.[15]

2)      احیای صنایع بالغ مانند نیشکر، کاغذ و منسوجات و صنایع وابسته به منابع مانند معدن و پتروشیمی توسط زیست‌فناوری که در این کشور مورد توجه قرار گرفته‌است.

3)     حرکت به سمت روش‌های تولید با استفاده از زیست‌فناوری در مقیاس صنعتی، برای بهره‌مندی از اقتصاد پایدار. آفریقای جنوبی هم‌اکنون تمام آنزیم مورد نیاز را وارد می‌کند. برای روبرو شدن با چالش‌های جهانی نظیر تغییرات آب و هوایی، انرژی و امنیت غذایی در شرایط محدودیت آب و بهره‎وری زمین و نیاز به انتشار کمتر کربن، این موضوع به مانند یک فرصت در این کشور دیده می‌شود.

چالش‌ها و خلاها در آفریقای جنوبی

استراتژی ملی زیست‌فناوری، سرمایه‌گذاری زیادی بر روی بخش صنعت نکرده‌است. صنایع بالغی نظیر صنایع وابسته به نفت، معدن، نوشیدنی‌ها و تصفیه‌ی فاضلاب در آفریقای جنوبی فعالیت دارند. اما بخش‌‌هایی مانند سوخت زیستی و مواد شیمیایی بر پایه‌ی مواد زیستی در دوران ابتدایی خود به سر می‌برند. با توجه به اهمیت پایداری زیست‌محیطی، خروجی‌های فاضلاب و ضایعات تولید صنعتی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. آفریقای جنوبی با کمبود آب روبه‌رو است و برنامه‌های برای کاهش مصرف سرانه‌ی آب دارد.

1)       اقتصاد زیستی صنعتی با امنیت آب، تنوع زیستی، خدمات اکوسیستمی، کمینه کردن ضایعات و اقتصاد سبز ارتباط دارد. آفریقای جنوبی هم‌اکنون از طریق اجرای پایلوت‌ها به دنبال اثبات توانایی و دانش خود است.

2)      یک صنعت سوخت زیستی پایدار نباید به زمین‌های کشاورزی تولید غذا وابستگی داشته‌باشد یا اثر منفی بر امنیت غذایی بگذارد، سبب کاهش تنوع زیستی شود و انتشار گازهای گلخانه‌ای را به دلیل استفاده از زمین و تغییر پوشش زمین افزایش دهد. همچنین باید از سوخت‌های نسل اول به سمت سوخت‌های نسل دوم و سوم حرکت کرد.

3)     نیاز به هماهنگی با قانون ملی مدیریت محیط‌زیست سال 1998 وجود دارد که این کار از طریق اقدامات مختلف برای اقتصاد زیستی مانند ضایعات(2008)، تنوع زیستی(2004)، مناطق محافظت‌شده (2004) و کیفیت هوا(2004) باید هماهنگ شود.

4)      تمامی اقدامات می‌بایست با "برنامه‌ی عملیاتی سیاست‌گذاری صنعتی و استراتژی تکنولوژی‌های پیشرفته‌ی تولید" که هدف آن، ایجاد یک اقتصاد سبز است، هماهنگ باشد. مواد تجدیدپذیر از قبیل کامپوزیت‌های تقویت شده با فیبر طبیعی، فرصتی را برای ایجاد اقتصاد زیستی فراهم می‌کند که این کامپوزیت‌ها می‌تواند در صنایع اتومبیل، هوافضا، بسته‌بندی و ساخت و ساز استفاده شود.

5)     صنعت اقتصاد زیستی نیازمند سرمایه‌گذاری در واحدهای پایلوت و مقیاس اثبات توانمندی است که ریسک تجاری بالایی دارد. در آفریقایی جنوبی منابع مالی تحقیق و توسعه‌ی بخش خصوصی کافی نیست.

6)     ظرفیت علوم انسانی محدود و همکاری بین رشته ای ضعیفی در علوم مهندسی این کشور وجود دارد.

در نهایت فهرستی از برنامه‌ها، زیرساخت‌ها و پلتفرم‌های ایجاد شده که می‌تواند دید مناسبی از تنوع، ماهیت و حجم فعالیت‌ها در این کشور بدهد، ارائه شده‌است.